ՀԵՆՐԻԿ ԱՆԱՍԵԱՆ
… Երկու շաբաթ է ինչ սկսուել է Ղարաբաղեան պատերազմը: Առաջացած տարիքում գտնուող ամուսինները ամբողջ օրն անցկացնում են հեռուստացոյցի առջեւ ու կապոյտ պաստառին գամուած, ոգեւորութեան պահեր են ապրում Արծրուն Յովհաննիսեանի «Յաղթելու ենք», «Յաղթում ենք» պաշտօնական յայտարարութիւնները լսելով: Միեւնոյն ժամանակ պատերազմական գործողութիւնների ցաքուցրիւ տեսարաններն ու հարիւր անգամ դիտուած հայկական հին ֆիլմեր դիտելն է:
Այսպէս կամ այնպէս գնացող-եկող չկայ, բացի դեղատնից դեղ առաքող անհաճոյ, երկարահասակ պարոնից, որը մշտապէս զլանում է գէթ առ ի յարգանք մեծահասակներին «պարգեւել» Աստծոյ կողմից փոխանցուած, սովորական դարձած «բարեւ»-ն ու «բարի օր»-ը: Էդ անտէր համավարակի պատճառով էլ, տղաներն ու թոռները, պապ ու տատի ապահովութեան նկատառումով խուսափում են այցելել իրենց:
ՆԱ,- Հուրի~կ, արի այսօր մեզ մի քիչ քամուն տանք, հերիք է տանը մնանք, դիմակներս դնենք ու դուրս գանք, թարմանանք, եղանակն էլ` տեսնում ես, կարծես թէ ամառ լինի…, հը~, ի՞նչ ես ասում, մի բացօդեայ ճաշարանում էլ կը ճաշենք:
ՆԷ,- Էդ ո՞նց եղաւ մարդ ջան, որ միտքդ ընկաւ տնից դուրս գալ…, բա ո՞նց էս թողնելու տելեվիզորի էկրանը: Հազար եմ ասել` շարժուիր, դուրս արի, քայլիր, թէ չէ` հա` ըստեղս ա ցաւում, ընտեղս ա ցաւում…
ՆԱ,- Հուր ջա~ն…, կ՚ անեմ, ինչ որ ուզես կ՚ անեմ: Մերոնք յաղթում են է~, գնանք մի բացօդեայ ռեստորան ու փառաւորապէս նշենք մերոնց յաղթանակը:
ՆԷ,- Հազար եմ ասել, իմ անունը Հուրիկ է, Հու-րիկ: Հուրն ի՞նչ է:
ՆԱ,- Ախր ո՞նց ասեմ Հուրիկ, «Հուրիկ»-ը մի տեսակ փոքրացնում է ենթակայի արժէքը, դու հասակն առած կին, քեզ վայել է ՀՈՒՐ ասելը, որովհետեւ դու հուր ես, կրա~կ, վառում` թողում, վառում` թողում…:
ՆԷ,- Հա~, լաւ, հասկացայ, մի շփանայ, «վառում-թողում», չէ մի~…: Հիմա ասա ո՞ւր գնանք…, սպասիր, սպասի~ր, մի բան յիշեցի: Անցեալ շաբաթ սանիկդ կնոջ հետ արեւելեան տիպի ռեստորանում են եղել ու շատ գոհ են մնացել թէ աղանդերներից եւ թէ սպասարկումից: Հիմա Հրանուշին զանգեմ իմանամ հասցէն:
ՆԱ,- (մեկուսի). Օհօ~, կրակն ընկանք, գնա~ց մի տաս րոպէ: Հրուշը մինչեւ հոլիվուdեան հայ կեանքի վերջին նորութիւննyրը չփոխանցի հեռալարի միւս ծայրին գտնուող անձին` չի հանգստանայ: Նա մեր շրջանի ռատիոն է:
ՆԷ,- Յոգնեցի լսելով Հրանուշին,- մեղաւոր ժպիտով ասաց Հուրիկը:
ՆԱ,- Գիտեմ, ուզում ես փոխանցել նրա ասածները, բայց դրա ժամանակը չէ, մեքենայում կը պատմես,- զայրացած ասաց ամուսինը:
ՆԷ,- Լաւ սիրելիս,- քնքուշ դոնով պատասխանեց Հուրիկը, զգալով, որ շատախօսու-
թեան չափն անցել է,- քշիր սիրելիս դէպի Պեվըրլի Հիլզ, ինչպէս կ՚ ուզես գնայ: Ռեստո-
րանի անունը «Վանա ծով» է, մի տեղ կանգնիր եւ բջջայինով ճշդիր հասցէն:
Որպէս օրինապահ վարորդ, ամուսինը այդպէս էլ վարուեց: Ճշդեց հասցէն, գնալու ուղղութիւնը, սեղմեց կոճակը ու մեքենան մտաւ ընթացքի մէջ: Երկար էր ճանապարհը, պէտք էր զրոյցի բռնուել եւ կամ էլ` երկարանուագ սալիկը գործի դնել: Հուրիկը որոշեց երկրորդ միջոցին դիմել: Ամուսնու սիրած ֆրանսիացի երգիչ Ժո Դասանի չափազանց յայտնի երգը հազիւ սկսած.
ՆԱ,- Այ կնիկ, հիմա Ժո Դասան լսելու ժամանակն է՞…, հազիւ առիթ է մեր գործերի մասին խօսելու համար, մենք մի կէս ժամ ունենք մինչեւ տեղ հասնելը: Պատմիր, դու եւ Արտաշն էք զբաղւում գրքերն առաքելու գործով, ի՞նչպէս է վիճակը:
ՆԷ,- Ասեմ որ այնքան էլ վատ չէ, եթէ հաշուի չ՚առնենք քո գրչակից եօթ ընկերներին, որոնք յամառօրէն լռում են…
ՆԱ, — Տարօրինակ է, լրջօրէն խորհելու առիթ է սա, իսկ ես մեծ յոյսեր էի կապել նրանց հետ, չէ՞ որ նուիրատուութիւնը ինձ համար չէ, այլ`«Հայաստան Հիմնադրամ»ի, պատերազմում զոհ գնացած, բեղն ու մօրուքը հազիւ ծլած 18-19 ամեայ անփորձ, զէնք չտեսած, պատերազմում զոհուած պատանիների ընտանիքներին օգնելու համար:
ՆԷ,- Մոռացիր Յակոբ, գուցէ նրանք այլ ճանապարհներով մեծ չափի նուիրատուներ են…, «ի՞նչ իմանաս, մինչեւ հաստատ չիմանաս»,- ասում է ժողովուրդը: Պարզապէս փորձիր լաւ ճանաչել մարդկանց: Էս տարիքում էլի նոյն միամիտն ես…: Մի իրողութիւն կայ, որ ուզում էի քեզնից գաղտնի պահել, բայց ինչպէս տեսնում եմ` հնարաւոր չէ, մանաւանդ որ ես էլ կամ դրա մէջ, եւ յետոյ, միեւնոյնն է, հետագայում դու այդ մասին կ՚իմանայիր:
ՆԱ,- Գաղտնի՞ք, ի՞նչ գաղտնիք կարող է լինել այս հայրենանուէր գործում:
ՆԷ,- Խնդրում եմ մօտենաս մայթին ու մէկ-երկու վայրկեան հանգստանաս` քանի փորձանքի չենք եկել: Հիմա լսիր: Յիշո՞ւմ ես, մէկ շաբաթ առաջ գնացինք քո 30 տարուայ ընկերոջ` Ժորեսի շքեղ առանձնատունը` երկու գիրք վերցնելով մեզ հետ:
ՆԱ,- Է~, տարանք, յետո՞յ ինչ, ի՞նչ է եղել որ, մէկը մնաց իր մօտ, իսկ միւսը չվերցրեց` ասելով որ, որեւէ մէկը չունի որպէսզի կարողանայ համոզել: Այդտեղ արդէն ես հասկացայ, որ նրա վրայ յոյս դնել չի լինի:
ՆԷ,- Մի ընդհատիր, խնդրում եմ: Դու հանգամանօրէն բացատրեցիր այդ շքեղ, միանգամայն հաճելի ընթերցուող, Երեւանում հրատարակուած գիրքը տարածելու նպատակի մասին, բայց դիմացինդ ամբողջովին անհաղորդ ու անտարբեր, լսում էր քեզ առանց որեւէ հարցուփորձի, առանց հասկանալու, ըմբռնելու երեւոյթի լրջութիւնը: Յստակ էր, որ մարդուն չէր հետաքրքրում այդ ամէնը, ի~նչ Հայաստան, ի~նչ Ղարաբաղ: Դու սփրթնել (դէմքի գունաթափութիւն) էիր, գոյն չկար երեսիդ: Քեզ համար մի անբացատրելի երեւոյթ էր յայտնաբերուել երկարամեայ »բարեկամիդ» պահուածքի մէջ, դու հազիւ էիր քեզ զսպում, որ չբղաւես: Ես նկատեցի, որ դու ուզում ես սեղանի վրայի միւս գիրքն էլ վերցնել, բայց նկատելով իմ սաստող հայեացքը` մտափոխ եղար: Ու մենք անմիջապէս վեր ելանք սեղանից: Եթէ յիշում ես, տանտիկինը մեզ ճանապարհելիս բարձրաձայնեց,- չգիտեմ թէ ինչ եմ անելու այդ գիրքը, ո՞ւմ եմ տալու…: Մեքենայի շարժիչն արդէն աշխատում էր: Քեզ կորցրած, ցանկացար իջնել մեքենայից ու գնալ ետ վերցնել գիրքը: Այս անգամ ցաւ պատճառելու չափ սեղմեցի ձեռքդ: Հլու, հնազանդ ենթարկուեցիր:
ՆԱ,- Հուրիկ ջան, այն ամէնը ինչ որ ասացիր` ես այդ պատմութեան գլխաւոր հերոսներից եմ, ես ապրել եմ այդ ամէնը, անցել դրա միջով: Ո՞րն է նորութիւնը, որին
ես տեղեակ չեմ: Հակառակ պարագային պատմածդ հեքիաթի կը նմանուի քիչ առաջուայ նկարագրութիւնը: Ուրեմն մի բան կայ, մի գաղտնիք, որին ես տեղեակ չեմ: Հիմա կարո՞ղ ենք շարժուել: Ես գայլի պէս անօթի եմ:
ՆԷ,- Ո՜չ, չենք կարող, լսիր այդ պատմութեան շարունակութիւնը:: Ես գաղտնիք եմ պահել այս քանի օրերի ընթացքում, որպէսզի այն ասելու դէպքում չխաթարուի մեր երկարամեայ բարեկամութիւնը ընկերոջդ ընտանիքի հետ: Ախր, ես էլ եմ մինչեւ հոգուս խորքը վիրաւորուած նրանց տմարդի վերաբերմունքի համար: Հիմա լսիր թէ ինչ եղաւ:
ՆԱ,- Ի՞նչ պիտի եղած լինի որ Հուրո ջան, եղածը` եղած է: Սրանց էլ պաս տանք` վերջանայ գնայ: Այսքան երկար տարիների ընթացքում որքա~ն ենք իբր ընկեր գտել, յետոյ` կորցրել: Այն մարդիկ, որոնց միտքը, ուղեղը, տրամաբանութիւնը (եթէ կայ իհարկէ), անցնում են ստամոքսի միջով` միայն ուտել-խմելու ժամանակ ժամանցի ընկեր եղիր նմանների հետ: Հիմա ասա տեսնեմ ինչ է եղել:
ՆԷ,- Ուրեմն այսպէս: Ժորեսենց տուն գնալու յաջորդ օրը, առաւօտ կանուխ, երբ դու գնացել էիր բժշկի, հեռաձայնում է ընկերոջդ կինը` Վարդուհին եւ առանց բարեւ-բարի լոյսի, բառացի շարում է հետեւեալ նախադասութիւնը.
— Հուրիկ ջան, ճիշդն ասած, չգիտեմ ինչ անեմ էս գիրքը, իմ շրջապատում ոչ ոք գիրք չի կարդում, մենք էլ երբեք չենք կարդում:
Հազիւ եմ կարողանում զսպել զայրոյթս, որպէսզի չվիրաւորեմ ու որոշ ժամանակ լռում եմ:
— Հը~.., ի՞նչ եղաւ Հուրիկ, չես լսո՞ւմ, ի՞նչ անեմ էս գիրքը:
Վերջապէս, մի կերպ ինձ հաւաքելով, յանուն նպատակի կոշտ ու կոպիտ ասացի.
— Նուիրատուութիւն արա «Հայաստան» հիմնադրամին, բաց արա գիրքը, առաջին էջից առաջ բացատրութիւն կայ, հայաստանեան ուղղագրութեամբ է ամբողջ գիրքը: Քեզ համար հեշտ կը լինի կարդալը:
— Մէկ ա, ես բան չեմ հասկանում, մի քսան դոլար տամ կը լինի՞…
— Ո՜չ, չի լինի…, մարդուդ հետ հենց հիմա գիրքը ետ ուղարկիր,- համարեայ բղաւոցով ասացի ես ու կախեցի ընկալուչը:
ՆԱ,- Քսան դոլար հա~…, վա~յ անամօթ: Աւելին չ՚ասեմ, որպէսզի մարդիկ չ՚ասեն թէ որքան միամիտ մարդ եմ ես, որ նման գծուծ մարդկանց հետ եմ ընկերութիւն արել: Յետո՞յ, Հուր ջան, ի՞նչ եղաւ, եկա՞ւ Ժորեսը, գիրքը բերե՞ց:
ՆԷ,- Այո՜, եկաւ եւ դռան պռնկին առանց մէկ բառ իսկ արտասանելու տուեց գիրքը եւ հեռուից աշխատեցնելով Մերսետէսի շարժիչը` արագօրէն հեռացաւ:
ՆԱ,- Տխուր է Հուրիկ, շատ տխուր: Բոլորովին տրամադրութիւն չունեմ որեւէ տեղ գնալու, արի ետ դառնանք, թէեւ հենա-հենա հասել ենք: Խոստանում եմ յաջորդ շաբաթ քեզ տանել այդ նորաբաց «Վանա Ծով» ռեստորանը:
