Կիրակի, 3 Նոյեմբերի, 2024
- Գովազդ -spot_img

Գրախօսական. «Հայ Եւ Հռոմէական Կաթոլիկ Եկեղեցիներու Միութեան Վերջին Փորձը Փլորեն­տիոյ Մէջ Եւ «Decretum Pro Armenis» Կամ «Հրահանգ Առ Հայս» Կոնդակը»

- Գովազդ -spot_img
spot_img

ԽՄԲԱԳՐԻ ԸՆՏՐԱՆԻ

(Հեղինակ՝ Դոկտ, Աբէլ քհնյ. Մանուկեան,  Երեւան, 2020, 96 էջ)

Գայիանէ Թէրզեան

Երեւանի Մեսրոպ Մաշտոցի անուան

Մատենադարանի Գիտաշխատող

Առկայ գրքի հրատարա­կութիւ­նը կարեւոր լուսաբանու­թիւն է Ֆլո­րենցիայի ժողովի եւ «Հրա­հանգ առ Հայս» փաստա­թղթի: Գրքում հեղինա­կը անդրա­դառնում է Ֆլորենցիայի ժո­ղովի հրաւիրման պատ­ճառներին, զար­գացման պատմական հան­­գա­մանքներին, «Հրահանգ առ Հայս» միութեան փաստաթղթի գրու­թեան աղ­բիւրներին, աստուածա­բա­նական եւ եկե­ղե­ցաբանական հարցերին, Կի­լիկեան Հայաստա­նում, Կ.Պոլսում, նաեւ ժամանա­կի հայկական կարեւոր գաղթ­օջախներից Կաֆայում (Թէոդոսիա)  տիրող հոգեւոր եւ քաղաքական խնդիր­ներին:

Ինչպէս գիտենք, պատմութեան տարբեր ժամանակաշրջաններում Հռոմէական Կաթո­լիկ Եկեղեցին փորձել է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն քաղկեդոնական դարձնել՝ երբեմն օգտուելով նաեւ հայ ժողովրդի քաղաքական-տնտեսական ծանր վիճակներից: Սակայն Հա­յոց եկեղեցին միշտ կարողացել է պահել իր ազգային ինքնորոշումը, մնալով հաւատարիմ իր վարդապետական-դաւանաբանական սկզբունքներին, հոգեւոր առաքելութեանը, ինչպէս նա­եւ սրբազան աւանդութիւններին:

Ֆլորենցիայի ժողովը Արեւելեան եւ Արեւմտեան Եկեղեցիների միութեան վերջին փորձն էր: Հիմք ընդունելով «Հրահանգ առ Հայս» եզակի փաստաթուղթը՝ Կաթոլիկ Եկեղե­ցին մեկնաբանում է, թէ 1439 թ. իրականացել է Կաթոլիկ եւ Հայ Եկեղեցիների միջեւ միու­թիւն: Սակայն ելնելով այն հանգամանքից, որ Հայ Եկեղեցին պաշտօնապէս չի մերժել «Հրա­հանգ առ Հայս» կոնդակի հիման վրայ Հայ եւ Կաթոլիկ Եկեղեցիների միութեան համաձայ­նությունը, հետեւաբար, որքան էլ որ այն գործնականում չկիրառուեց, այնուամենայնիւ Հռոմի կողմից սա ըստ օրէնքի ընդունուեց որպէս եկեղեցիների միութեան կայացած փաստ:

Ըստ հեղինակի՝ Ֆլորենցիայի ժողովը արդիւնք էր պապական այն հերձուածի, որ առաջացել էր Հռոմի Կաթոլիկ Եկեղեցու մէջ 1378-1417 թթ.: Այս առիթով մի շարք ժողովներ էին գումարուել, որոնց նպատակն էր եկեղեցու ներսում վերստեղծել կարգ ու կանոն, հաստատել օրինակարգութիւն եւ Ս. Պետրոսի Աթոռին Հռոմում հաստատել պապերի առաքելական  յաջորդականութեան վաւերականութիւն:

Եւգենիոս Դ.-ի (1383-1447) քահանայապետական առաքելութիւնը սկզբնական շրջա­նում անբարենպաստ էր: Թւում էր, թէ Պապի քաղաքական հեղինակութիւնը բոլորովին ըն­կած է, երբ Բիւզանդիայի կայսր Յովհաննէս Ը. Պալելոգը՝ պապին, ինչպէս նաեւ Բազիլիոյ ժողովական հայրերին է դիմում՝ վերսկսելու 1274 թ. Հռոմէական Կաթոլիկ եւ Յոյն Ուղղա­փառ Եկեղեցիների միջեւ Լիոնի միարարական ժողովի բանակցութիւնները: Կայսրը սրանով նպատակ ունէր օսմանեան թուրքերի սպառնացող վտանգի դէմ ապահովել Արեւմուտքի ռազմական օժանդակութիւնը, ուստի եւ ջանում էր իրականացնել յոյն եւ արեւմտեան կաթոլիկների միջեւ եկեղեցական-դաւանաբանական միութիւն: Սակայն կայսրը Օսմանեան թուրքերի գրոհից վախենալով, իսկ պապը՝ իր թշնամիներից, ստիպուած են լինում որոշակի հանդուրժողականութիւն ցուցաբերել աստուածաբանական փոխադարձ զիջումների հա­մար: 1439 թ. Յուլիսի 16-ին, Ֆլորենցիայի մայր տաճարում պաշտօնապէս հաստատւում է Հռոմէական Կաթոլիկ եւ Յոյն Ուղղափառ եկեղեցիների միջեւ եկեղեցական եւ դաւանա­բանական միութիւնը՝ այն ամրագրուելով պապական կոնդակով:

Իրականում այս աղմկայարոյց միութիւնը իր բուն նպատակին չի ծառայում: Փաս­տաթուղթը ստորագրած 21 օրթոտոքս եպիսկոպոսները մէկը միւսի յետեւից հրաժարւում են նախապէս տուած իրենց միութեան վերաբերեալ համաձայնութիւնից: Հռոմէական Կաթոլիկ եւ Յոյն Ուղղափառ Եկեղեցիների միջեւ կայացած միութեան իրականացումից ընդամէնը 14 տարի յետոյ Կ.Պոլիսը նուաճւում է Սուլթան Մահմետի կողմից, ինչն էլ ուղղափառ վանակա­նութեան կողմից մեկնաբանւում է որպէս վերահաս պատիժ ուղղափառ հավատքի մէջ այդ անհաւատարմութեան համար: Ուստի նրանք 1484 թ. Կ.Պոլսում ժողով են գումարում եւ պաշտօնապէս չեղյալ համարում 1439 թ. Ֆլորենցիայում ստորագրուած համաձայնագիրը:

Հեղինակը յատուկ գլխով անդրադառնում է Ֆլորենցիայի միարարական ժողովին հայերի մասնակցութեանը: Եւգենիոս Դ.-ն միութեան հրաւէր է ուղարկում ժամանակի Հայոց Կաթողիկոս Կոստանդին Զ. Վահկացուն: Կաթողիկոսը ստանալով Եւգենիոս Դ-ի նամակը՝ իսկոյն դիմում  է ժամանակի պատկառելի հոգեւորական Մկրտիչ Նաղաշ արքեպիսկոպոսին, որ Տիգրանակերտի (Ամիդ) առաջնորդն էր: Վերջինս եկեղեցիների միութեան հարցում ան­բարենպաստ դիրքորոշում էր որդեգրել եւ կաթողիկոսին խորհուրդ է տալիս պապական հրաւէրին ընդառաջել միայն այն ժամանակ, երբ Հռոմի եկեղեցին մերժի քաղկեդոնականու­թիւնը:

Այնուամենայնիւ, Կոստանդին Զ. Վահկացին, կարծես հարկադրուած, իր անունով փո­խանորդներ է ուղարկում ոչ թէ Կիլիկիայից, այլ Ղրիմ թերակղզու հայաշատ Կաֆա քա­ղա­քից՝ մասնակցելու ժողովին, թէեւ, ինչպէս հեղինակն է նշում, կաթողիկոսը լաւ գիտէր, որ անցեալում նման միության փորձերը երբեք յաջողութեամբ չեն պսակուել: 1307 թուականին Կաթոլիկ Եկեղեցու հետ միանալու ժողով էր գումարուել Սսում, ապա՝ 1316-ին՝ Ատանայում, որոնք մասնաւորապէս Արեւելեան Վարդապետների, ինչպէս նաեւ ազգային-ժողովրդական ուժերի բուռն ընդդիմութեան հետեւանքով ձախողութեան էին մատնուել եւ, ի վերջոյ, Կոս­տանդին Դ. թագաւորի եւ Մեսրոպ Ա. Արտազեցի կաթողիկոսի նախաձեռնութեամբ ամբող­ջապէս հերքուել Սիսի Ը.՝ 1361 թուականի ժողովում։ Այսպէս, վերացուել են նախորդ ժողով­ների կաթո­լիկամէտ նորամուծութիւնները, վերահաստատուել Հայ եկեղեցու անկախութիւնն ապահովող դաւանական եւ ծիսական աւանդական  կանոնները:  

Հեղինակը մանրամասն անդրադառնում է այդ ժամանակաշրջանում Հայաստանում տիրող հոգեւոր-քաղաքական մթնոլորտին, կոնդակի համար որպէս հիմք ծառայած փաս­տաթղթերին, նրանցում արծարծուող Հայ Եկեղեցու դաւանաբանական հարցերին՝ մասնա­ւո­րապես 14-15-րդ դդ. հայոց հաւատքի ժառանգութեանը եւ դրանց հետ առնչուող աստուա­ծաբանական, եկեղեցական, ծիսական եւ տոմարական ուսումնասիրութիւններին, կաթողի­կոսի կողմից որպէս պատուիրակութիւն ուղարկուած հոգեւորականների՝ Կալաթայի առաջ­նորդ Յովակիմ եպիսկոպոսին, Կաֆայի  աթոռակալ Սարգիս վարդապետին, Մարկոս եւ Թոմաս վարդապետների ինքնութեան հարցերին՝ ուսումնասիրելով նրանց մասին տեղե­կութիւններ պարունակող պատմական աղբիւրներն ու ձեռագրերի յիշատակարանները:

Հեղինակի կողմից ճիշտ են ընտրուած երկու կարեւոր հարցերը, որոնք մեր հոգեւոր հայրերի առջեւ էին դրուած: Նախ, որ եկեղեցիների միութիւնն աւետարանով է աւանդուած եւ եկեղեցու վարդապետական կարեւորագոյն սկզբունքներից մէկն է, հետեւաբար, մերժելով այն, նշանակում է դուրս գալ Քրիստոսի մէկ հօտ, մէկ հովիւ ու մէկ ուղղափառ, առաքելական եւ ընդհանրական եկեղեցուն անբաժան մաս կազմելու տիրաւանդ պատգամից։ Ուստի եւ Կոստանտին Վահկացին չէր կարող մերժել եկեղեցու միության հարցը, սակայն մյուս կողմից Հայ Եկեղեցին ունէր իր եկեղեցական ավանդութիւններն ու կանոնակարգը, եւ միութեան հարցը լոկ իր անձից կախ­ուած չէր ու այդ պէտք է ընդունէր կամ մերժէր Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու ազգային-եկեղեցական սրբագումար Ժողովը:

Հետագայ իրադարձութիւնները ցոյց են տալիս, որ միութեան իրագործումը մի շարք հանգամանքների բերումով այդպէս էլ անաւարտ է մնում: Կաթողիկոսը շուտով մահանում է, իսկ նրա անունից ուղարկուած պատուիրակութիւնը Ֆլորենցիայից վերադառնում է այն­տեղ, որտեղից մեկնել էր՝ Կաֆա։ Քաղաքական իրավիճակը Կիլիկիայում ի նպաստ հայ ազգա­բնակչութեան չի բարելաււում։ Թէեւ Կոստանդին Զ.-ին յաջորդած Գրիգոր Թ. Մու­սաբէկեան կաթողիկոսին վերագրուող մի նամակ այն տպաւորութիւնն է թողնում, թէ փորձ է կատար­ուել հայ եկեղեցում իրագործելի դարձնել Ֆլորենցիայում ստորագրուած եկեղեցի­ների միութեան համաձայնութիւնը, սակայն դա այդպէս էլ չի իրականանում։ Մինչ այդ, 1441 թուականին կաթողիկոսական աթոռը Սսից տեղափոխւում է Ս. Էջմիածին, որտեղ նոյն թուականին կաթողիկոս է ընտրւում Կիրակոս Ա. Վիրապեցին։ Թովմա վրդ. Մածոփեցին իր «Պատմագրութեան» մէջ, որն ընդգրկում է 1386–1440 թուականների իրադարձութիւնները, ապա իր «Յիշատակարան»-ում, որը վերաբերում է հայոց կաթողիկոսական աթոռը Կիլի­կիայի մայրաքաղաք Սսից Վաղարշապատ տեղափոխելուն, ընդհանրապէս չի անդրադառ­նում տիեզերական հորջորջված այնպիսի կարեւոր մի ժողովի, ինչպիսին Ֆլորենցիայի ժողովը եւ դրա հետ կապուած եկեղեցիների միութեան փաստն էր։     

Հեղինակը արժեւորում է «Հրահանգ առ Հայս» կոնդակում քննարկուած այն բոլոր հարցերը, որոնք Հռոմէական Կաթոլիկ եւ Հայ Առաքելական Եկեղեցիների միարարական փորձերի դարաւոր պատմության մեջ արծարծուել են: Բարձր է գնահատւում կոնդակի արժէքը եւ կարեւոր համարում դրա աստուածաբանական ուսումնասիրութիւնը եկեղեցա­կան ներկայ եւ հետագայ երկխօսութիւնների համար:

Դոկտ. Աբէլ Քհնյ. Մանուկեանի առկայ հատորը, ստո՛յգ, հարստացնում է հայ հոգեւոր եկեղեցաբանական-պատմագիտական գրականութիւնը՝ լոյս սփռելով ժամանակի հայ ազգա­յին-եկեղեցական կեանքի, կարեւոր իրադարձութիւնների, դէմքերի ու դէպքերի վրայ։

Սրտանց բարի երթ ենք մաղթում արժէքաւոր հատորին, յուսալով, որ այն կ’ար­ժանանայ հայ ենթերցասէր հասարակութեան ուշադրութեան։

Secure Your Child’s Place at
DREAM BRIDGEMAN ACADEMY

Dream Bridgeman Academy is an international school in Yerevan deploying the Oxford International Curriculum under the supervision and evaluation of Oxford University Press.
It caters for children between the ages of 1.5 yrs to 6 yrs.
Book your tour and secure your place now.
Phone: +374 93 703005
www.bridgeman.am

spot_img
- Գովազդ -spot_img
- Գովազդ -spot_img
- Գովազդ -spot_img

Ara D. Kassabian CPA, based in Glendale, California, provides a full range of tax preparation, accounting and bookkeeping services, either in your facility or at our location. Making it quick and easy to file your taxes.

spot_img

Զօրակցիր Զարթօնք Օրաթերթին

ԼՐԱՀՈՍ

Pyro Drone is the leading source of professional FPV drone racing parts, gear, and accessories. We strive our best to deliver the latest and most reliable FPV gear available on the market. Bringing the highest quality at an affordable price, our flagship Hyperlite line is amongst the most competitive FPV drone racing parts in the industry. For FPV racing frames, motors, batteries, straps, and more - Pyro Drone is truly your one stop shop for all things in drone racing!

spot_img
spot_img