Վրթանէս Փափազեան (12 Ապրիլ 1866, Վան — 26 Ապրիլ 1920, Երեւան, Հայաստանի Առաջին Հանրապետութիւն), հայ մտաւորական, գրող, հասարակական-քաղաքական-մշակութային գործիչ, գրաքննադատ, խմբագիր, գրականութեան պատմաբան, ուսուցիչ եւ թարգմանիչ։
Ծնած է Վան, քահանայի ընտանիքի մէջ։ Մանուկ տարիքէն տեղափոխուած Պարսկաստան՝ Թաւրիզ։ Վրթանէս նախնական ուսումը կը ստանայ Ագուլիսի եւ Թաւրիզի հայկական վարժարաններուն մէջ, ապա՝ կ’ընդունուի Էջմիածինի Գէորգեան ճեմարանը, որուն ընթացքը չ’աւարտեր, որովհետեւ 15 տարեկանին կը պարտաւորուի նետուելու կեանքի ասպարէզ եւ իր ճակտին քրտինքով ապրուստը վաստակել։
Ծնած է Վան, քահանայի ընտանիքի մէջ։ Մանուկ տարիքէն տեղափոխուած Պարսկաստան՝ Թաւրիզ։ Վրթանէս նախնական ուսումը կը ստանայ Ագուլիսի եւ Թաւրիզի հայկական վարժարաններուն մէջ, ապա՝ կ’ընդունուի Էջմիածինի Գէորգեան ճեմարանը, որուն ընթացքը չ’աւարտեր, որովհետեւ 15 տարեկանին կը պարտաւորուի նետուելու կեանքի ասպարէզ եւ իր ճակտին քրտինքով ապրուստը վաստակել։
Լեզուներ սորվելու ընդունակ եւ գրելու շնորհքով օժտուած պատանի Վրթանէսին համար կը սկսի անվերջ ուղեւորութիւններու եւ տեղափոխութիւններու կեանք մը։ Քանի մը տարի, 1885-էն՝ 1888, կը մնայ Պոլիս, ուր հայկական մամուլին մէջ լոյս կը տեսնեն իր գրութիւնները։ Քանի մը տարի ուսուցչութիւն կ՛ընէ արեւմտ. Հայաստանի գաւառները։ Ապա յաջորդաբար կ’ուղղուի Պաքու, Մոսկուա, այնուհետեւ՝ Պոլիս եւ ի վերջոյ Ժընեւ, ուր 1891–էն 1895 կը հետեւի գրականութեան եւ հասարակական գիտութիւններու դասընթացքներու։ Աւարտելով՝ Կովկաս կը դառնայ, ուսուցիչ կը դառնայ, այս անգամ տեղափոխուելով արեւելեան Հայաստանի գաւառները։ Պարագայաբար կը զբաղի նաեւ թերթ խմբագրելով, բայց մանաւանդ կը գրէ․ վէպ, պատմուածք, թատերակ, բանաստեղծութիւն (արձակ), զրոյցներ, հեքիաթներ։ Առաւելաբար կ՛արծարծէ ընկերային հարցեր՝ անհաւասարութիւն եւ անարդարութիւն, երբեմն յաջողելով պարզ նկարագրութենէ անդին անցնիլ եւ յուզել ընթերցողը։
Պահ մը կրկին՝ Պոլիս է, ապա հարաւային Ռուսիա, միշտ՝ ուսուցիչ։ Պատերազմի տարիներուն կը վերադառնայ Կովկաս՝ Երեւան, եւ քանի մը տարի կը վարէ նախակրթարանի տեսուչի պաշտօն (էջմիածին)։
Հանրապետութեան շրջանին՝ զոհ կ՛երթայ համաճարակ հիւանդութեան։
