(ԴՈՆԻ ՌՈՍՏՈՎ ԵՎ ՊՅԱՏԻԳՈՐՍԿ)»
«Հայրենիք» հասկացությունն ունի աշխարհագրական և հոգևոր իմաստ: Աշխարհագրական իմաստով՝ հայրենիքն այն տարածքն է, որը պատմականորեն պատկանում է տվյալ հավաքականությանը, իսկ հոգևոր տեսակետից՝ այն բնատարածքն է, որը տվյալ ազգի կամ էթնիկ հանրույթի անհատներն ընկալում են որպես իրենց ազգային կամ էթնիկ ինքնության անքակտելի մաս: Այս իմաստով՝ ազգը և հայրենիքը անբաժանելի ամբողջություն են: Հայրենիքն աղերսվում է հայրերի՝ նախնիների հետ. այդ առումով ունի նաև զգայական ենթատեքստ. ենթադրում է մայր հայրենիքի հանդեպ հատուկ, սրբազան զգացմունք, որը զուգակցվում է սիրո, պարտքի գիտակցմանը, նվիրվածությանը և հայրենասի-րությանը: Հայրենիքը փոխանցվում է սերնդեսերունդ: Հայրենիքը սրբություն է: «Հայրենիք», «պետություն», «ծննդավայր» հասկացություններն ունեն տարբեր բովանդակություններ: Որևէ ազգի կամ էթնոսի անդամը կարող է ծնվել ու ապրել իր հայրենիքից դուրս՝ այլ տարածքում, լինել ոչ իր հայրենի պետության քաղաքացին: Այդուհանդերձ, նրա հայրենիքն իր նախահայրերի բնօրրանն է: Այս գիտակցության աղավաղումը հանգեցնում է ազգային-էթնիկ ինքնագիտակցության երկփեղկմանը, որն էլ անխուսափելիորեն տանում է ուծացման և ձուլման օտար հավաքականությունների մեջ: Նշված մտավորականների շարքին է դասվում Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ, բանագետ, բանահավաք, ցեղասպանագետ Վերժինե Սվազլյանը։Խոսելով սիրված մտավորականի գործունեության մասին կարող ենք նշել,որ Վերժինե Սվազլյանը հեղինակ է 500-ից ավելի գիտական և հրապարակախոսական աշխատությունների, ընդ որում՝ շուրջ 30 գրքերի, որոնք տարբեր լեզուներով լույս են տեսել Հայաստանում և արտերկրում: Բազմավաստակ գիտնականն արժանացել է հայրենական և արտասահմանյան ավելի քան երեք տասնյակ պարգևների, այդ թվում՝ Հայոց ցեղասպանության ուսումնասիրման գործում նշանակալից ավանդ ներդնելու համար ՀՀ կառավարության «Հուշամեդալի» (2005), ՀՀ նախագահի Առաջին մրցանակի և «Ոսկե հուշամեդալի» (2006), ՀՀ նախագահի կողմից «Մովսես Խորենացի» մեդալի (2013):
Նա գրեթե ամեն տարի իր անձնվեր գրչով ընթերցողներին է ներկայանում նոր լայնածավալ աշխատանքներով՝ընթերցողներին նվիրելով ու հաղորդելով նոր ու չբացահայտված տվյալներ մայր հայրենիքի պատմության տարբեր ժամանակաշրջանների մասին։ Այսպիսով՝ 2020 թ. ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչությունը լույս է ընծայել ի «Ռուսաստանի հայերի բանավոր ավանդույթի նշխարներ (Դոնի Ռոստով և Պյատիգորսկ)» աշխատասիրությունը (288 էջ): Այն նվիրված է Նոր Նախիջևանի (Դոնի Ռոստով) հիմնադրման 240-ամյակին (1779 թ.): Աշխատության մեջ մեկտեղված են Ղրիմից՝ Նոր Նախիջևան և Արցախից՝ Պյատիգորսկ գաղթած հայ բանասացներից հեղինակի գրառած ժողովրդական բանավոր ստեղծագործությունները: Առաջինը Վ. Սվազլյանը գրանցել է դեպի Ռուսաստանի (ՌՍՖՍՀ) Դոնի Ռոստովի մարզի Նոր Նախիջևանի (Պրոլետարական շրջան) հայաբնակ վայրեր 1959 թ. սեպտեմբերին Հայաստանի ԳԱ Հասարակական գիտությունների բաժանմունքի կազմակերպած «Համալիր գիտարշավի» ընթացքում, երբ տակավին Մ. Աբեղյանի անվան Գրականության ինստիտուտի ասպիրանտ էր: Իսկ երկրորդը՝ 1964 թ. ամռանը Հայաստանի ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի տնօրինության կողմից Ռուսաստանի Ստավրոպոլի երկրամասի Պյատիգորսկ քաղաք գործուղման ընթացքում: Նոր Նախիջևանում և Պյատիգորսկում բնակվող հայերից բարբառագիտական սկզբունքներով հեղինակի գրի առած ձեռագիր աշխատանքները ցարդ պահվում էին ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի բանահյուսական արխիվում՝ Վերժինե Սվազլյանի ֆոնդում:Գրքի զույգ հատվածները ներկայացված են եռալեզու՝ հայերեն, ռուսերեն (թարգմանիչ՝ Գայանե Հարությունյան), անգլերեն (թարգմանիչ՝ Տիգրան Ծուլիկյան) «Պատմաբանագիտական ուսումնասիրություն» և «Բանահյուսական սկզբնաղբյուրներ» բաժիններով, որոնք իրենց հերթին բաղկացած են Վիպական, Քնարական և Ասույթային բանահյուսության բաժիններից:Աշխատությունն օժտված է նաև Նոր Նախիջևանի բանասացների և նրանց հաղորդած նյութերի (161 միավոր) ու Պյատիգորսկ գաղթած արցախցի բանասացների և նրանց հաղորդած նյութերի (100 միավոր) Փաստագրական աղյուսակներով, ինչպես նաև հնատիպ Լուսանկարներով: Աշխատության բարձրորակ տպագրությունն իրականացրել է «Էդիտ Պրինտ» տպագրատունը:
Գարիկ Ավետիսյան
Լուսանկարները՝ Վերժինե Սվազլյանի անձնական արխիվից
