ՍԱՐԳԻՍ ՓՈՇՕՂԼԵԱՆ
«Զարթօնք»-ի Երէց Աշխատակից
Ապրող ամէն տեսակ կենդանութեան գլխաւոր եւ միակ մտահոգութիւնը ապահովութիւն հաստատելն է. Բուսական աշխարհը իր պտուղներով կամ այլք. անասունները եւս ունին իրենց կերպը. Մեծ թէ փոքր: Պահ մը մտաբերեցի թէ ինչպէս մի քանի մարդիկ գաւազանը ձեռքերնին առնէտ մը կը հալածեն զայն սպաննելու համար իսկ ան ճարպիկութեամբ երբեմն խոյս կու տայ ու կը փրկէ իր կեանքը: Գալով մարդ արարածին՝ կը դիմէ հնարամտութեան իր հնարած միջոցներով քաղաքներու շուրջ բերդեր կը կառուցանէ . ասոնցմէ ամէնէն նշանակալիցը Չինական պատն է զոր սակայն Ճենկիզ մը կրցաւ յաղթահարել եւ այլն:
Պատերազմներ կը կատարուին. Կը կնքուին դաշինքներ, կը կազմուին միութիւններ որոնք ժամանակ մը ետք կը նորոգուին , կը փոխարինուին նորերով. Այսպէս ուժերու, սահմաններու մտայնութիւններու փոփոխութիւն իրար կը յաջորդեն. Այսպէս, կը բարձրանան ուժեր ի վնաս այլ ուժերու . այս է ընթացքը պատմութեան…«Մէկը կ՛ըլլայ լաթ, միւսը՝ արդուկ»: Մինչ Տարուին մը կու գայ ըսելու «Գոյակեցութիւնը կը պատկանի յարմարուողին» թէեւ դժուար տանելի է մարդ արարածին համար վերոյիշեալ միտքը, որ ոմանց համար ստրկութեան հոմանիշ է, սակայն կեանքի մէկ պարագան է ու կեանքը կը ստիպէ երբ ուրիշ ելք մը անհնարին է միշտ ալ յուսալով ու պայքարելով ինչ որ բնական երեւոյթ է, բանականութեամբ եւ հեռատեսութեամբ եւ մասամբք նորին: Մեր ցաւոտ պատմութեան վերջին շրջանին ուր մահ եւ կեանք հոմանիշ էին դարձած, առ այդ՝ Վ.Տէրեան պիտի գրէր .-«Մի՞թէ վերջին երգիչն եմ ես/ Վերջին երգիչն իմ երկրի/ Մա՞հն է արդեօք թէ նինջն է/ Քեզ պատել պայծառ Նայիրի»: Եւ սակայն պատմութեան յարաշարժ անիւը Չարենցով եկաւ ըսելու .- (ԴԱՇՆԱԿՑԱԿԱՆՆԵՐԻՆ 1929) «Երկինք մի մաքուր/Արեւ մի բոսոր/Լոկ Հոկտեմբերեան/ Հողմերը տուին»:(Նոյեմբեր 29-ի Հայաստանով):
Կեանքի ընթացքը միօրինակ ու միապաղաղ չէ: Կը լեռնանան ուժեր վիթխարի, կը փոխուի մակերեսը նոյնիսկ անապատի ուր նորակազմ բլուրներ կը յայտնուին, ալ ու՛ր մնացին մարդկային շարժերը ե՛ւ մտածողութեամբ եւ ընթացքով…ու ե՛ւ փակուղիներէ ե՛ւ փապուղիներէ անցնելէ ետք, Սիլվա Կապուտիկեան պիտի գրէր «Արաքսից անկողմ Մոսկովով է անցնում ճանապարհը» մեզի պարգեւելով ապահովութեան երաշխիք երբ մասն էինք երկու Գերհզօրներէն մէկուն՝ Խորհրդային մեծ Միութեան: Օրե՜ր:
«Ոչ ոք անմահ չէ, եղբայր, եւ ոչինչ յաւիտեան չի մնում: Այդ լաւ իմացած եղիր եւ խնդայ ուրախ:» Ր. Դակոր (Պարտիզպանը):
Յաւիտեան ոչ մէկ բան կայ, բայց մեր աշխարհագրական դիրքը նկատելով՝ ոմանց յատուկ տեսութեամբ «ԻՆՔՆՈՒՐՈՅՆՈՒԹՒԻՆ» խաղալով ու՞ր կրնանք հասնիլ. Սա ամբողջ Երկրի մը, Ազգի մը ճակատագիրն է: Սա անհատի մը կամ ընտանիքի մը ճակատագիրը չէ որ կարենանք Պ. Սեւակի նման ըսել .-«Ինչ որ լինի թող որ լինի միանգամից» կամ՝ «Միայն թէ թող Նա թողնի հեռանայ»:
Յետոյ Աստուած մի արասցէ երգենք «Լաց իմ Մուսա, մարդիկ չլացին անյայտ ընկածին»: